Als onderdeel van de laatste grote periode van aanleg van spoorwegen door de Staat is op 1 januari 1881 de regionale spoorwegverbinding tussen Zwolle en Almelo in gebruik genomen. Vanaf 1888 loopt de lokaallijn Deventer – Almelo tussen Wierden en Almelo evenwijdig aan de staatslijn. Wanneer de lokaallijn wordt omgebouwd tot hoofdlijn, wordt het traject Wierden – Almelo dubbelsporig berijdbaar. De rest van de spoorlijn Zwolle – Almelo blijft enkelsporig. Hoewel er decennialang plannen zijn de verbinding te elektrificeren duurt het tot oktober 2016 voordat de lijn elektrisch berijdbaar is. Alleen het baanvak Wierden – Almelo is als onderdeel van de hoofdlijn tussen de Randstad en Twente al in 1951 geëlektrificeerd. In december 2017 gaat de exploitatie van de verbinding Zwolle – Enschede over naar Keolis.
Tijdens de derde periode van staatsaanleg zijn voornamelijk regionale spoorwegverbindingen aangelegd. De spoorlijn Zwolle – Almelo geeft de Overijsselse hoofdstad en de noordelijke provincies een directe verbinding met Twente en de internationale spoorwegverbinding Almelo – Salzbergen. Net als de meeste andere Staatslijnen exploiteren de Staatsspoorwegen ook de treindienst tussen Zwolle en Almelo. Zeven jaar na de opening van de verbinding neemt de KNLS de lokaalspoorweg Deventer – Almelo in gebruik. De verbinding loopt tussen Wierden en Almelo parallel aan de staatslijn en wordt geëxploiteerd door de concurrerende HSM. Wanneer de lokaallijn wordt omgebouwd tot hoofdspoorweg, worden beide lijnen tussen Wierden en Almelo gecombineerd en kan het traject dubbelsporig bereden worden.
Na de Tweede Wereldoorlog begint de elektrificatie van de belangrijkste spoorlijnen buiten de Randstad. Als onderdeel van de hoofdverbinding tussen Amersfoort en Twente wordt het traject Wierden – Almelo in 1951 elektrisch berijdbaar. In de daaropvolgende jaren ontstaan diverse plannen om ook het traject Zwolle – Wierden te verdubbelen en van bovenleiding te voorzien.
Al in de jaren ’70 worden ook de eerste plannen gemaakt om de N35 en later ook de spoorlijn bij Nijverdal onder de grond te brengen. In 2008 wordt daadwerkelijk gestart met het zogenaamde combiplan. Om ruimte te maken voor de aanleg van de tunnel is de spoorwegverbinding in Nijverdal opgeknipt. Vanaf het station rijdt een pendeldienst naar Enschede. Vanaf het tijdelijke station Nijverdal West onderhoudt NS de treindienst met Zwolle. Tussen beide stations rijden pendelbusjes. In april 2013 worden de tunnel en het nieuwe station van Nijverdal in gebruik genomen. Datzelfde jaar is de treindienst op het baanvak samen met het Kamperlijntje onderhands aan NS gegund. De vervoerder blijft tot eind 2017 beide baanvakken exploiteren. Het zijn hiermee de laatste dieselbaanvakken waar NS rijdt.
In 2014 is definitief besloten beide lijnen te elektrificeren. De elektrificatiewerkzaamheden tussen Zwolle en Wierden beginnen eind 2015. In oktober 2016 is de elektrificatie van de spoorlijn gereed en starten de werkzaamheden aan het Kamperlijntje. Eind 2017 neemt Keolis de treindienst met elektrisch materieel over van NS.
Dienstregeling
Net als de meeste andere spoorlijnen uit de derde periode van staatsaanleg, is ook de verbinding tussen Zwolle en Almelo voornamelijk van regionaal belang. Er rijden slechts enkele reizigerstreinen per dag. De meeste treinen rijden tussen Zwolle en Enschede. Een enkele trein rijdt naar Oldenzaal en Duitsland.
Eind jaren ’50 kort NS de treindienst in tot Zwolle – Almelo. Tussen beide plaatsen rijdt de vervoerder een consequente uurdienst. Enkele jaren later rijden de treinen weer tot Enschede. Van mei 1987 tot 1996 pendelt NS opnieuw alleen tussen Zwolle en Almelo. Hierna voert de vervoerder de rechtstreekse treindienst Zwolle – Enschede opnieuw in. Het is de bedoeling per 24 mei 1998 met een halfuursdienst te starten. Het baanvak is echter niet tijdig gereed voor de inzet van het nieuwe Dieselmaterieel ’90 dat vereist is voor de snellere rijtijden. In de periode dat de spoorlijn geschikt wordt gemaakt voor het nieuwe dieselmaterieel rijdt NS met drie verschillende nooddienstregelingen waarbij de treindienst telkens ergens is opgeknipt. De frequentie op het baanvak kan uiteindelijk in januari 1999 worden verhoogd. De treinen pendelen echter tot het ingaan van de nieuwe dienstregeling in mei dat jaar tussen Zwolle en Wierden. Hierna voert NS definitief de rechtstreekse halfuursdienst tussen Zwolle en Enschede in.
Zo’n tien jaar na de vorige werkzaamheden, wordt de treindienst in december 2009 opnieuw opgeknipt. De bouw van de tunnel door Nijverdal zorgt ervoor dan de treindienst ruim drie jaar is opgedeeld in een pendeldienst tussen Zwolle en het nieuwe tijdelijke station Nijverdal West en een treindienst tussen het bestaande station Nijverdal en Enschede. Tussen de Nijverdalse stations rijdt een busdienst. In april 2013 is de tunnel gereed en hervat NS de rechtstreekse halfuursdienst tussen Zwolle en Enschede.
In december 2017 neemt Keolis de treindienst tussen Zwolle en Enschede over van NS. Het plan is om doordeweeks, naast de sprinters die elk halfuur tussen beide steden rijden, ook een intercity te laten rijden. De benodigde infrastructuur in Zwolle is echter niet op tijd af, waardoor de intercity’s tot eind augustus 2018 slechts tussen Raalte en Enschede rijden.
Materieelinzet
Tot 1926 kent de spoorlijn alleen stoomtractie. Dat jaar komen de eerste Motorrijtuigen op de verbinding te rijden. De exploitatie met Motorrijtuigen is aanzienlijk goedkoper dan met stoomtractie. Een aantal treinen wordt echter nog met stoomlocomotieven gereden. Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog staakt NS de expoitatie met Motorrijtuigen vanwege brandstofschaarste.
In 1953 maakt de stoomtractie definitief plaats voor dieselmaterieel. Dat jaar neemt het nieuwe Plan X-materieel de complete treindienst over. In 1985 nemen Plan U-treinstellen en trek-/duwtreinen bestaande uit diesellocomotieven uit de serie 2200 en Plan E-rijtuigen de treindienst op de verbinding over. Twee jaar later wordt de treindienst ingekort tot Almelo en keren de Plan X-treinstellen terug. In januari 1995 keren de Plan U-treinstellen weer terug op de verbinding. Alleen een enkele spitstrein wordt nog met DE-2-treinstellen gereden. Het Plan U materieel blijft op de verbinding rijden totdat de verschillende deeltrajecten geschikt zijn voor het nieuwe DM’90. In januari 1999 nemen de nieuwe treinstellen de gehele treindienst op het traject over. De verbindingen Zwolle – Enschede en Zwolle – Kampen zijn van 2013 tot de overname door Keolis eind 2017 de laatste baanvakken waar NS dieseltreinstellen inzet.
Keolis Nederland voert de treindienst tussen Zwolle en Enschede vanaf december 2017 uit met treinstellen van het type FLIRT3. De treinstellen hebben de kleurstelling van het zogenaamde Blauwnet, het regionale openbaar vervoer in Overijssel.
Op de foto boven dit artikel zijn Keolis-treinstellen 7402 en 7308 op 15 mei 2019 bij Mariënheem onderweg als sprinter van Zwolle naar Enschede.