Spoorlijn Groningen – Delfzijl

Als onderdeel van de derde en laatste periode van staatsaanleg is op 15 juni 1884 de spoorlijn Groningen – Delfzijl geopend. Veertig jaar eerder zijn er al plannen voor een spoorwegverbindingen met de havenstad. Een aannemer uit de plaats vraagt in 1845 een concessie aan voor een spoorlijn tussen Harlingen en Leer via Leeuwarden en Groningen én een spoorlijn van Zwolle via Groningen naar Delfzijl. Ook Engelse partijen zijn geïnteresseerd in de verbindingen met het Duitse achterland. Desondanks zijn de plannen door geldgebrek nooit uitgevoerd. Harlingen krijgt in de loop van de jaren ’60 van de negentiende eeuw bij de eerste staatsaanleg alsnog de verbinding met het Duitse achterland. Delfzijl moet nog twintig jaar wachten.

De 38 kilometer lange spoorlijn is voornamelijk aangelegd voor de ontsluiting van de haven van Delfzijl. Een jaar na de opening van de verbinding is de spoorlijn voor het goederenvervoer doorgetrokken naar de toenmalige haven. Met de uitbreiding van de havens is vanaf 1958 ook de stamlijn en het aantal emplacementen steeds verder verlengd. Uiteindelijk is de stamlijn ruim zeven kilometer lang.

In 1893 legt de GLS vanuit Sauwerd een lokaalspoorlijn naar Roodeschool aan. Net als bij de hoofdlijn naar Delfzijl, zorgt de SS voor de exploitatie. De meeste treinen rijden dan ook van en naar Groningen. In 1910 bereikt ook het lokaalspoornetwerk van de NOLS vanuit Zuidbroek Delfzijl. Tenslotte krijgt de stad via de Woldjerspoorweg in 1929 een tweede spoorwegverbinding met Groningen. Vijf jaar later volgt de sluiting van de NOLS-lijn naar Zuidbroek en enkele jaren later staakt NS ook het vervoer op de Woldjerspoorweg. De staatslijn naar Delfzijl blijft voor zowel het reizigers- als het goederenvervoer in gebruik.

Het baanvak Groningen – Sauwerd groeit in de jaren ’80 uit tot één van de drukst bereden enkelsporige spoorlijnen van Nederland. Naast reizigerstreinen maken ook nog altijd diverse goederentreinen gebruik van de verbinding. De verdubbeling van het traject is in 1988 dan ook opgenomen op de lijst van Rail 21 projecten. Het duurt nog tot november 2000 tot de werkzaamheden beginnen. Uiteindelijk is voorlopig alleen het baanvak Groningen Noord – Sauwerd verdubbeld. In 2003 is het dubbelsporige traject inclusief de Walfridusbrug over het Van Starkenborghkanaal in gebruik genomen.

Dienstregeling

De eerste dagen rijden dagelijks zo’n vijf treinen tussen Groningen en Delfzijl. In de daaropvolgende decennia neemt het aantal diensten slechts met enkele treinen toe. Na de Tweede Wereldoorlog wordt tussen beide plaatsen een volledige uurdienst ingevoerd. In de loop van de jaren ’60 zet NS ook enkele sneltreinen op het traject in. Deze treinen stoppen onderweg alleen in Groningen Noord en Appingedam. Sauwerd wordt voortaan door vrijwel alle treinen op het traject overgeslagen en enkel bediend met de treinen van en naar Roodeschool. Belangrijke reden is de beperkte capaciteit door de aanwezigheid van slechts één perron. Met het invoeren van de nieuwe dienstregeling in mei 1970 blijft slechts één sneltrein over. Ook deze verdwijnt enkele jaren later uit het spoorboekje.

In de loop van de jaren ’80 stoppen de treinen van en naar Delfzijl weer in Sauwerd. Het station krijgt in 1987 ook een perron langs het tweede spoor, maar wordt sindsdien juist weer overgeslagen door de treinen van en naar Roodeschool. Dat jaar wordt tussen Groningen en Delfzijl een halfuursdienst ingevoerd. De treinen slaan beurtelings Bedum danwel Stedum over. In de avonduren en op zon- en feestdagen rijden de treinen in een uurdienst en stoppen op elk station. In mei 1992 stoppen alle treinen weer in Bedum en Stedum. Vanaf december 2007 stoppen ook de treinen van en naar Roodeschool weer in Sauwerd.

Materieelinzet

Na bijna vijftig jaar stoomtractie verschijnen eind 1932 de eerste Motorrijtuigen van de types OmBC en OmC in de reizigersdienst op de staatslijn. De rijtuigen rijden al vanaf de zomer van 1929 vanuit het depot in Delfzijl naar Zuidbroek en via de Woldjerspoorweg naar Groningen. In 1938 worden laatstgenoemde spoorlijn en het depot in Delfzijl gesloten en wordt de volledige treindienst tussen Delfzijl en Groningen weer met stoomtractie gereden.

In oktober 1953 wordt het nieuwe Plan X materieel op de verbinding geïntroduceerd. Vier maanden later verdwijnen de laatste stoomlocomotieven uit de reizigersdienst tussen Groningen en Delfzijl. Vanaf begin jaren ’70 rijdt NS tijdens de spits regelmatig met trek-duwtreinen met diesellocomotieven uit de serie 2200 en rijtuigen van het type Plan E op de verbinding.

Per 21 november 1981 neemt het DH-materieel de treindienst over van het oude dieselmaterieel. In de zomer van 2007 vervangt Arriva de Wadlopers door de nieuwe GTW treinstellen.