De Veluwsche Stoomtrein Maatschappij start in 1975, 25 jaar na het beëindigen van het reizigersvervoer op het baanvak Apeldoorn – Dieren, met een stoomlocomotief en enkele rijtuigen toeristische ritten op het voormalige traject van de KNLS. Inmiddels beschikt de VSM over een grote collectie rollend materieel en is bij station Beekbergen een uitgebreid emplacement te vinden. Terwijl het goederenvervoer tussen Dieren en Eerbeek pas in 1984 is opgeheven, is in Apeldoorn ruim drie kilometer van het baanvak nog tot in 2016 in gebruik voor de afvoer van huisvuil. De het baanvak Apeldoorn – Apeldoorn VAM is dan ook voorzien van moderne beveiliging. De rest van het traject is zoveel mogelijk in de historische staat teruggebracht.
De spoorlijn tussen Apeldoorn en Dieren is onderdeel van een netwerk van lokaalspoorwegen, aangelegd door de Koninglijke Nederlandsche Locaalspoorweg-Maatschappij. NS staakt het reizigersvervoer op de verbinding in 1950. In de periode 1964-1972 is het goederenvervoer tussen Apeldoorn VAM en Eerbeek al geleidelijk opgeheven. De complete spoorlijn blijft echter liggen. In 1974 ontstaan bij verschillende toeristische organisaties op de Veluwe de eerste plannen voor een nieuwe attractie in de vorm van een stoomtreindienst. Het jaar daarna is de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij opgericht. De VSM krijgt hierbij toestemming van NS tussen Apeldoorn te gaan rijden. De baanvakken Apeldoorn – Apeldoorn VAM en Dieren – Eerbeek zijn dan nog in gebruik voor het goederenvervoer. De VSM start in juli 1975 direct met de eerste museale ritten over de spoorlijn.
Tijdens de start van de museale treindienst zijn de originele stationsgebouwen van Beekbergen, Loenen en Eerbeek nog aanwezig. Het stationsgebouw van Loenen, dat vrijwel gelijk is aan dat van Eerbeek, is echter in 1980 gesloopt. De treinen van de VSM stoppen wel in het dorp en ook het emplacement is nog altijd aanwezig. Voor bezoekers van de vele campings en bungalowparken in de regio neemt de VSM in de loop der jaren tussen Beekbergen en Loenen de halte Immenbergweg in gebruik.
APELDOORN
In Apeldoorn maakt de VSM gebruik van een eigen perron aan de zuidzijde van het stationsemplacement. Ook gebruikt de VSM hier nog enkele sporen om materieel op te slaan.
De voormalige KNLS-lijn ligt in Apeldoorn zo’n twee kilometer parallel aan het Apeldoornsch kanaal. Hierna buigt het kanaal langzaam af. In de loop der jaren ontstaat aan beide zijden langs het kanaal en de spoorlijn een groot industriegebied. De spoorlijn kent dan ook verschillende bedrijfsaansluitingen. Deze zijn inmiddels allemaal verdwenen. Uitzondering is de aansluiting voor het afvalvervoer, zo’n drie kilometer ten zuiden van het station. Hoewel de aansluiting uit 1971 nog altijd Apeldoorn VAM heet, bestaat het bedrijf als sinds 1999 niet meer. Het afvalvervoer is in 2016 als laatste reguliere vervoer op de voormalige KNLS-lijn opgeheven. De VSM heeft even ten noorden van Apeldoorn VAM een werkplaats en enkele opstelsporen. Dit terrein is niet toegankelijk voor het publiek.
Aan de zuidzijde van Apeldoorn kruist Rijksweg A1 de spoorlijn met een viaduct. Hier houdt ook de parallel gelegen vierbaansweg Kayersdijk abrupt op. Vanaf dit punt straalt de enkelsporige VSM-lijn de sfeer van een lokaalspoorweg uit. In de flauwe boog naar het station van Beekbergen zijn diverse onbeveiligde overwegen en staan telegraafpalen langs de lijn.
BEEKBERGEN
In Beekbergen is het stationsgebouw bewaard gebleven. Het eenvoudige rechthoekige gebouw is bij de KNLS van het standaardtype tweede klasse. Het gebouw is ingericht met een woning en enkele lokalen voor de stationsdienst en is in de loop der jaren uiterlijk amper aangepast. Na het beëindigen van het treinverkeer blijft het gebouw in gebruik als woonhuis.
Bij station herinnert alleen nog het bewaarde stationsgebouw aan de onbeduidende halte langs de vroegere lokaallijn. Op het grondgebied van het dorp Lieren, tegenover het stationsgebouw, legt de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij in de loop der jaren een omvangrijk emplacement aan. Op het terrein is onder andere het ontvangstgebouw en een depot te vinden. Daarnaast ligt op het emplacement een grote tweedehands draaischijf uit Duitsland. Door de verdere aankleding met onder andere seinpalen, waterkolommen, een kolenkraan en een handbediende overweg, straalt het terrein zoveel mogelijk de klassieke sfeer van een museumlijn uit. Ook een groot deel van de materieelcollectie is in Beekbergen te vinden.
Buiten Beekbergen slingert de spoorlijn verder door het landelijke gebied aan de rand van de Veluwe. Ook hier kent de lijn weer een groot aantal onbeveiligde overwegen. Aan de voet van het viaduct van de Rijksweg A50 ligt de halte Immenbergweg. Rondom de halte is een groot aantal campings en bungalowparken te vinden. De halte is dan ook speciaal door de VSM voor de lokale toeristen aangelegd.
LOENEN
Loenen krijgt bij de aanleg van de KNLS-lijn, net als Eerbeek een stationsgebouw van het type derde klasse. Het gebouw is in principe een verkorte uitvoering van het type tweede klasse. Twintig jaar na de bouw zijn beide stationsgebouwen boven het woongedeelte van een extra verdieping voorzien. Het stationsgebouw van Loenen is in 1980 gesloopt. Op de plek van het vroegere station is nog een klein emplacement met opstelsporen en een perron aanwezig. Op en om het emplacement staan onder andere enkele klassieke seinpalen.
EERBEEK
Het oorspronkelijke emplacement van Eerbeek is nog tot 1984 in gebruik voor het goederenvervoer. Het grootste deel van het oorspronkelijke emplacement blijft dan ook bewaard door de VSM. Daarnaast is het ook stationsgebouw bewaard gebleven. Het gebouw is, net als in Beekbergen, in gebruik als woonhuis. Aan de voorzijde van het gebouw is nog een klein stuk straatspoor naar vroegere bedrijfsaansluitingen aanwezig. Bij het station staan bovendien nog klassieke overwegbomen. Deze zijn helaas niet in bedrijf. In mei 2021 is het emplacement verder aangekleed met een ladingmal en een inrijsein aan de westzijde van het station.
Tussen Eerbeek en Dieren ligt de museumlijn grotendeels weer parallel aan het Apeldoorns Kanaal. Van het vroegere station Laag-Soeren is alleen nog het oude perron terug te vinden. Het kleine dorp krijgt als enige stopplaats tussen Apeldoorn en Dieren een stationsgebouw van het grootste type van de KNLS. Het gebouw is echter al in 1970 gesloopt. Het enige bewaarde stationsgebouw van dit type is dat van Rijssen. Laag-Soeren is niet opgenomen in de dienstregeling van de VSM.
In Dieren maakt de VSM gebruik van een eigen perron aan de westzijde van het station. Behalve een schuilmogelijkheid zijn hier geen verdere voorzieningen aanwezig.
MATERIEELCOLLECTIE
De VSM gaat in eerste instantie puur als toeristische attractie van start. De eerste jaren bestaat de collectie dan ook alleen maar uit buitenlands materieel. De VSM start de treindienst in 1975 met een stoomloc van de Deutsche Bundesbahn. Het jaar daarop is, in slechte staat verkerende locomotief, vervangen door de 23 076 en 80 036. Laatstgenoemde locomotief is, in tegenstelling tot de andere stoomlocs van de VSM, al voor de Tweede Wereldoorlog gebouwd. In de loop der jaren breidt de VSM de collectie verder uit met locomotieven uit beide Duitslanden, Polen en Oostenrijk. Naast een set Oostenrijkse rijtuigen, verzamelt de VSM later ook diverse historische Nederlandse rijtuigen. Een deel van de reguliere ritten wordt bijvoorbeeld uitgevoerd met een stam Blokkendoosrijtuigen.
Later breidt de VSM de collectie uit met een grote verzameling Nederlandse diesellocomotieven uit de jaren vijftig. Eén van de meest opvallende exemplaren is de unieke 2530 die afwijkt van de overige locomotieven uit de serie 2400 door de lage motorhuiven en verhoogde cabine. De 2530 komt in een afwijkende lila-kleurstelling bij NS in dienst, maar krijgt later de reguliere bruine kleurstelling. De loc is in de loop der jaren in beide kleurstellingen bij de VSM te zien. Vanaf mei 2018 beschikt de VSM ook over een uit Amerika gehaalde soortgenoot van de NS-locomotieven uit de serie 2000. In navolging op de NS-nummering krijgt de locomotief het nummer 2019.
Een deel van het materieelpark van de VSM is ook toegelaten op het Nederlandse hoofdrailnet. Locomotieven en rijtuigen zijn dan ook regelmatig in het hele land te zien.
Op de foto hierboven maakt de 64 415 tijdens het evenement Terug naar Toen op 3 september 2022 een halve ronde op de draaischijf in Beekbergen. Op de foto boven dit artikel zit loc 52 8139 tijdens Terug naar Toen exact zes jaar eerder even voor Beekbergen achterop de Blokkendoosstam van de VSM.