Het Nederlandse spoorwegnet is tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijk doelwit voor zowel de bezetter als de geallieerden. Op diverse plekken waar tijdens oorlogshandelingen fatale incidenten plaatsvinden, zijn in de loop der jaren monumenten geplaatst.
Gedenkteken treinbeschieting Mariënheem
Op 10 april 2020 is in Mariënheem, aan de spoorlijn tussen Zwolle en Almelo, een monument onthuld ter herinnering aan de beschieting van een trein met 1.500 Limburgse evacués op 25 februari 1945. Het is de laatste van zestien treinen die burgers van de frontlinie naar de relatief veilige noordelijke provincies brengen. Omdat tijdens de laatste maanden van de oorlog nagenoeg geen treinen rijden, gaan geallieerden er vanuit dat het een Duits troepentransport betreft. Bij Mariënheem wordt de trein door de Canadese luchtmacht onder vuur genomen. Bij het drama vallen 4 doden en 80 gewonden.
Het dorp waar de evacués vandaan komen, is een week na het incident bevrijd. Het monument draagt dan ook de naam ‘Ein waek te laat’. Naast een plaquette met de namen van de slachtoffers is een spoorsectie neergelegd met daarop een as van een treinwagon. Bij het monument, dat aan de N35 is geplaatst, staat een verrekijker die op de plek van de beschieting is gericht. Langs de spoorlijn staat een metershoog frame.
Route van Vervolging Westerbork – Leer
In april 2015 zijn langs het traject van de 97 deportatietreinen die van 15 juli 1942 tot 13 september 1944 vanuit kamp Westerbork naar Duitsland rijden bij diverse stations markeringen geplaatst in het kader van de ‘Route van de vervolging’. De borden komen op de Nederlandse stations Assen, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Zuidbroek, Winschoten en Bad Nieuweschans en de Duitse stations van Bunde, Weener en Leer. Op de panelen onder andere komen portretfoto’s van Joden die naar concentratie- en vernietigingskampen in het Oosten zijn gestuurd en briefkaarten die door gedeporteerden uit de treinen zijn gegooid.
Het paneel van de Route van Vervolging is het tweede gedenkteken bij station Zuidbroek. Hier staat sinds januari 1994 het monument als herinnering aan het station als vaste tussenstop van de deportatietreinen. De beeldengroep is gemaakt door Anita Franken.
Op de foto boven dit artikel het gedenkteken voor de treinbeschieting bij Mariënheem op 9 februari 2025.