30 april 2024, update 21 mei 2024
Op 14 december 1983 komt ICM-treinstel 4011 in Nederland aan. Het is na de zeven proeftreinstellen uit 1977 het eerste reguliere treinstel van het karakteristieke Intercitymaterieel. De treinstellen van het type vormen decennia de ruggengraat van de Intercitydiensten op het Nederlandse spoorwegnet. Hoewel terzijdestelling dreigt, is het inmiddels oudste treinstel van NS veertig jaar later nog altijd in dienst. Op 17 december 2023 krijgt het stel een eerste eigen afscheidsrit. Op 3 mei 2024 rijdt de 4011 een laatste ronde.
Vier jaar nadat NS in 1970 het concept Intercitytrein introduceert, bestelt de vervoerder voor het eerst nieuw materieel voor de langeafstandsverbindingen. In februari 1977 komt ICM-treinstel 4001 in Nederland aan. Dat jaar volgen ook de andere zes treinstellen van de proefserie ICM 0. De treinstellen vallen op door de zogenaamde doorloopkop met daarboven de machinistencabine. Personeel en reizigers kunnen hierdoor tijdens de rit van treinstel wisselen. Na een uitgebreid proefprogramma is het definitieve ontwerp op een groot aantal punten aangepast. Zo krijgen de reguliere treinstellen een verbeterde doorloopkop en een grotendeels nieuwe indeling. Op 14 december 1983 komt de 4011 als eerste reguliere treinstel van de serie ICM 1 vanuit Aachen in Nederland aan.
Eerste reguliere Koplopers in dienst
Vanaf januari 1984 rijdt het treinstel de nodige proefritten. Met de komst van de 4012 worden vanaf februari ook de doorloopkoppen uitvoerig getest. In het voorjaar rijden de aanwezige treinstellen voornamelijk instructieritten. Op 3 juni 1984 verschijnen de eerste treinstellen in de reizigersdienst.
Na de 4011 bouwt Talbot van 1983 tot begin 1994 nog 86 driewagenstellen en 50 vierwagenstellen. In de loop van de jaren ’80 verschijnen de treinstellen in de zogenaamde NoordOost-verbindingen. Trajecten waar veel gecombineerd en gesplitst wordt en personeel en reizigers al tijdens de rit kunnen overstappen. De treinstellen blijven decennialang voornamelijk op deze trajecten tussen de Randstad, Leeuwarden, Groningen en Enschede rijden, maar verschijnen ook in treindiensten in de rest van het land.
Modernisering en einde doorlooplop
De zeven proefstellen uit 1977 gaan in 2003 buiten dienst. Alle andere treinstellen zijn tussen 2006 en 2011 gemoderniseerd. Hierbij krijgen de stellen onder andere een compleet nieuw interieur. De kenmerkende doorloopkop en de deuren aan de voorzijde worden echter verwijderd. Hierbij verdwijnt ook de naam Koploper van de zijwanden. De 4011 komt op 16 april 2007 als eerste volledig gerenoveerde treinstel opnieuw in dienst.
Hoewel het de bedoeling is om de oudste deelserie met de komst van het nieuwe ICNG-materieel terzijde te stellen, besluit NS vanaf het voorjaar van 2022 eerst de slechtste treinstellen uit alle deelseries uit dienst te halen. In 2023 richt NS zich weer op de geleidelijke afvoer van de oudste deelserie. Intussen begint in de zomer in Onnen de laatste opknapbeurt voor de 86 treinstellen uit de andere drie deelseries. Hiermee moeten deze nog tot uiterlijk 2028 meekunnen.
De zwanenzang van Koploper 4011
Volgens plan gaan begin 2024 de laatste treinstellen van de serie ICM 1 uit dienst. Terwijl de meeste stellen al aan de kant staan, haalt de 4011 op 14 december 2023 op de valreep het 40-jarig jubileum. Drie dagen later rijdt het stel een flinke rondrit van bijna 14 uur door Nederland. Op de ramen is de tekst “Na 40 jaar IC stopt de 4011 ermee” te lezen. Net als voor de modernisering prijkt de naam Koploper weer naast het NS-logo.
De tekst op de ramen blijkt iets te voorbarig. Terwijl de laatste treinstellen van de eerste deelserie ICM begin 2024 uit dienst gaan, wordt bekend dat de 4011, die inmiddels een bescheiden cultstatus onder treinliefhebbers heeft opgebouwd, nog een extra onderhoudsbeurt krijgt. Hiermee kan het stel nog een aantal extra maanden op de baan kan blijven. Op 25 april 2024 maakt NS bekend dat het treinstel nóg een afscheidsrit krijgt. Het stel rijdt opnieuw een ronde door een flink deel van het land. Deze keer rijdt de 4011 als extra intercity en is zo toegankelijk voor het publiek. Na de rit rijdt het stel nog enige tijd in de reizigersdienst.
update: eind mei wordt bekend dat de 4011 is opgenomen in de collectie van het Spoorwegmuseum
Met de komst van het nieuwe Intercitymaterieel introduceert NS ook de totaalreclame. Vanaf 1968 kent het spoorwegmaterieel een bescheiden vorm van reclame op speciaal daarvoor bestemde blauwe banen op de zijwanden. Halverwege de jaren ’80 verschijnt het ICM als paradepaardje van NS in diverse uitvoeringen op de baan. De 4011 is tweemaal voorzien van totaalreclame. Van mei 1986 tot augustus 1987 rijdt het treinstel ter gelegenheid van de opening van de Westelijke Tak van de Schiphollijn in de kleuren van de KLM. In mei 1990 krijgt de 4011 in navolging van de 4012 en 4024 de wit-blauwe kleurstelling van verzekeringsmaatschappij Aegon. In oktober 1994 krijgt het treinstel weer de normale intercity-huisstijl.
De 4011 is na het uit dienst gaan van het laatste SGM in 2021 het oudste treinstel van NS en krijgt hierdoor de laatste jaren extra veel aandacht van liefhebbers. Op 17 december 2023 krijgt het treinstel zelfs een eigen afscheidsrit waarbij het stel onder andere in Zuid-Limburg is te zien. Op 3 mei 2024 volgt de tweede en laatste ronde met uitstapjes naar onder andere Enkhuizen en Zandvoort.
Koploper 4011 rijdt tussen beide afscheidsritten in de reguliere reizigersdienst. Op de foto boven dit artikel is de 4011 op 30 april 2024, drie dagen voor de laatste afscheidsrit, samen met de 4213 bij Deventer onderweg als intercity van Enschede naar Den Haag. Naast het NS-logo is de naam Koploper te zien.