10 april 2025
Bij de modernisering van de Intercityrijtuigen uit de jaren 1980 laat NS na de eeuwwisseling 32 rijtuigen ombouwen tot stuurstandrijtuig. De rijtuigen vormen voortaan samen met de locomotieven uit de serie 1700 trek-duwstammen. Door het Fyra-debacle heeft NS enkele jaren later alle Intercityrijtuigen nodig voor de diensten op de Hogesnelheidslijn. Door de combinatie met TRAXX-locomotieven verliezen de stuurstanden hun functie. In april 2025 gaan de laatste stuurstandrijtuigen terzijde. De rijtuigen zijn dan al tien jaar niet meer als zodanig gebruikt.
Ter vervanging van de rijtuigen van de types Plan E, K en N en voor de uitbreiding van het materieelpark bestelt NS eind jaren 1970 een groot aantal nieuwe rijtuigen. De zogenaamde Intercityrijtuigen zijn min of meer gebaseerd op de middenbakken van het Intercitymaterieel. Voor de treindienst tussen Amsterdam en Brussel bouwt Talbot een aparte reeks. Terwijl de normale rijtuigen een geel-blauwe kleurstelling krijgen, hebben de rijtuigen voor de Beneluxdienst een geel-rode kleurstelling. Deze rijtuigen rijden samen met een Belgische locomotieven uit de serie 1180 in trek-duwstammen. Een deel van de rijtuigen is hiervoor met een stuurstand uitgerust.
Modernisering en ombouw naar stuurstandrijtuig
Tussen 2000 en 2006 zijn vrijwel alle intercityrijtuigen grondig gemoderniseerd. Terwijl de stuurstandrijtuigen uit de Beneluxdienst buiten de revisie vallen omdat nieuw materieel voor de internationale treindienst voorzien is, laat NS voor de binnenlandse treindiensten 22 reguliere BKD-rijtuigen ombouwen tot stuurstandrijtuig.
De nieuwe koppen van de BDs-rijtuigen zijn gebouwd in het Tsjechische Svatava en qua uiterlijk gebaseerd op de koppen van de stuurstandrijtuigen voor de Beneluxdienst. De cabines zijn vrijwel gelijk aan die van de locomotieven uit de serie 1700 waarmee de IC-rijtuigen trek-duwstammen gaan vormen. In de periode 2005-2008 laat NS nog tien tweede klasse rijtuigen ombouwen tot BDs.
Stuurstanden na 10 jaar overbodig
Vanwege het debacle met de nieuwe V250-treinstellen die als Fyra de treindiensten op de HSL zouden moeten gaan rijden, is NS in 2013 genoodzaakt om zo snel mogelijk vervangend materieel te vinden. De vervoerder besluit hiervoor in de periode 2014-2016 vrijwel alle 300 Intercityrijtuigen opnieuw te reviseren en 19 TRAXX-locomotieven te bestellen.
Het is de bedoeling alle stuurstandrijtuigen om te bouwen zodat ze gecombineerd met de Traxx-locomotieven als trek-duwtrein kunnen rijden. Na proefritten besluit NS dit plan niet verder uit te voeren maar 18 extra locomotieven te bestellen. De meeste treinen met IC-rijtuigen rijden voortaan met locomotief voor en achter.
Omdat alle rijtuigen nodig zijn voor de diensten op de HSL, verdwijnen in het voorjaar van 2015 de laatste combinaties van IC-rijtuigen met locomotieven uit de serie 1700 van het spoorwegnet. Alle stuurstandrijtuigen rijden voortaan mee als reguliere rijtuigen en verliezen zo na zo’n tien jaar alweer hun functie.
Laatste stuurstanden buiten dienst
Met het oog op de instroom van de nieuwe ICNG-treinstellen gaan eind december 2022 de eerste treinstammen met IC-rijtuigen officieel buiten dienst. Omdat de rijtuigen te koop staan, worden de meeste overbodige rijtuigen op het Arnhemse goederenemplacement gestald.
In het voorjaar van 2025 zijn nog zo’n tien treinstammen in dienst. Begin april verschuiven de laatste twee stammen met IC-rijtuigen uit de treindienst naar België door naar de verbinding Den Haag – Eindhoven, het laatste traject waar NS nog IC-rijtuigen inzet. Door de verschuiving gaan de laatste treinstammen waar nog een BDs in zit buiten dienst en komt een eind aan de stuurstandrijtuigen op het Nederlandse spoor.
Vanaf 2005 maakt NS vaste composities van gemoderniseerde IC-rijtuigen. De composities bestaan uit één tot drie rijtuigen en krijgen een eigen ‘treinstelnummer’. De losse stuurstandrijtuigen vormen een ‘compositie’ in de 5200-reeks. De daaropvolgende jaren voegt NS diverse composities samen waardoor vanaf 2011 alleen nog treinstammen van 7 en 10 rijtuigen bestaan. Na de tweede revisie zijn de rijtuigen samengevoegd tot vaste treinstammen van 6, 7 en 9 rijtuigen. De laatste jaren zijn diverse treinstammen ingekort. Zo verdwijnt de stuurstand uit de treinstammen die bestemd zijn voor de IC Brussel. Eind 2024 zijn de negendelige stammen ingekort tot zeven rijtuigen.
Op de foto boven dit artikel zijn de drie terzijde gestelde ICRm-treinstammen 16239, 16115 en 16122 met de stuurstandrijtuigen tegen het stootjuk op 27 maart 2025 op Arnhem Goederen te zien. Opvallend zijn de smerige voorruiten die zijn ontstaan doordat de rijtuigen jarenlang aan een locomotief gekoppeld zijn geweest.