ICM-treinstel 4011 opgenomen in collectie Spoorwegmuseum

Vier jaar nadat NS in 1970 het concept Intercitytrein introduceert, bestelt de vervoerder bij het Duitse Talbot voor het eerst nieuw materieel voor de langeafstandsverbindingen. In februari 1977 komt ICM-treinstel 4001 in Nederland aan. Dat jaar volgen ook de andere zes treinstellen van de proefserie ICM 0. De treinstellen vallen op door de zogenaamde doorloopkop met daarboven de machinistencabine. Personeel en reizigers kunnen hierdoor tijdens de rit van treinstel wisselen. Na een uitgebreid proefprogramma is het definitieve ontwerp op een groot aantal punten aangepast. Zo krijgen de reguliere treinstellen een verbeterde doorloopkop en een grotendeels nieuwe indeling. Op 14 december 1983 komt de 4011 als eerste reguliere treinstel van de deelserie ICM 1 vanuit Aachen in Nederland aan.

Eerste reguliere Koplopers in dienst

Vanaf januari 1984 rijdt het treinstel de nodige proefritten. Met de komst van de 4012 worden vanaf februari ook de doorloopkoppen uitvoerig getest. In het voorjaar rijden de aanwezige treinstellen voornamelijk instructieritten. Op 3 juni 1984 verschijnen de eerste treinstellen in de reizigersdienst.

Na de 4011 bouwt Talbot van 1983 tot begin 1994 nog 86 driewagenstellen en 50 vierwagenstellen. In de loop van de jaren ’80 verschijnen de treinstellen in de zogenaamde NoordOost-verbindingen. Trajecten waar veel gecombineerd en gesplitst wordt en personeel en reizigers al tijdens de rit kunnen overstappen. De treinstellen blijven decennialang voornamelijk op deze trajecten tussen de Randstad, Leeuwarden, Groningen en Enschede rijden, maar verschijnen ook in treindiensten in de rest van het land.

Modernisering en einde doorlooplop

De zeven proefstellen uit 1977 gaan in 2003 buiten dienst. Alle andere treinstellen zijn tussen 2006 en 2011 gemoderniseerd. Hierbij krijgen de stellen onder andere een compleet nieuw interieur. De kenmerkende, maar storingsgevoelige doorloopkop met bijbehorende deuren aan de voorzijde worden echter verwijderd. Hierbij verdwijnt ook de naam Koploper van de zijwanden. De 4011 komt op 16 april 2007 als eerste volledig gerenoveerde treinstel opnieuw in dienst.

Hoewel het de bedoeling is om de oudste deelserie met de komst van het nieuwe ICNG-materieel terzijde te stellen, besluit NS vanaf het voorjaar van 2022 eerst de slechtste treinstellen uit alle deelseries uit dienst te halen. In 2023 richt NS zich weer op de geleidelijke afvoer van de oudste deelserie. Intussen begint in de zomer in Onnen de laatste opknapbeurt voor de 86 treinstellen uit de andere drie deelseries. Hiermee moeten deze nog tot uiterlijk 2028 meekunnen.

De zwanenzang van de 4011 bij NS

Volgens plan gaan begin 2024 de laatste treinstellen van de serie ICM 1 uit dienst. Terwijl de meeste stellen al aan de kant staan, haalt de 4011 op 14 december 2023 op de valreep het 40-jarig jubileum. Drie dagen later rijdt het stel een flinke rondrit van bijna 14 uur door Nederland. Op de ramen is de tekst “Na 40 jaar IC stopt de 4011 ermee” te lezen. Net als voor de modernisering prijkt de naam Koploper weer naast het NS-logo.

De tekst op de ramen van de 4011 blijkt iets te voorbarig. Terwijl de laatste treinstellen van de eerste deelserie begin 2024 uit dienst gaan, wordt bekend dat de 4011, die inmiddels een bescheiden cultstatus onder treinliefhebbers heeft opgebouwd, nog een extra opknapbeurt krijgt. Hiermee kan het stel nog een aantal extra maanden op de baan kan blijven. In deze periode krijgt het stel regulier onderhoud en worden ook kleine defecten nog verholpen.

Het treinstel rijdt op 3 mei 2024 opnieuw een afscheidsrit door een flink deel van het land. Het stel rijdt nu als extra intercity en is zo toegankelijk voor het publiek. Op de zijwand staat de tekst “40 jaar koploper van NS!”. Na de rit rijdt het stel nog enkele dagen in de reizigersdienst. Op 8 mei 2024 gaat de 4011, na een rit van Groningen naar Zwolle, na bijna veertig jaar definitief bij NS uit dienst.

Treinstel wordt museumstuk

Na de buitendienststelling krijgt de 4011 bij Nedtrain in Onnen nog een onderhoudsbeurt. Ook is een aantal slechte onderdelen van het interieur vervangen. In de loop van de maand wordt bekend dat de 4011 wordt opgenomen in de collectie van het Spoorwegmuseum. Op 21 mei 2024 is het treinstel naar Amersfoort overgebracht. Hier wordt het stel in de Wagenwerkplaats gereinigd en klaargemaakt voor de officiële overdracht aan het museum op 14 juni 2024.

Om 11:20u komt het treinstel vanuit Onnen in het museum aan, waar het officieel wordt overgedragen aan Hoofd Collecties Peter-Paul de Winter. Na de overdracht zal Peter-Paul de Winter in de trein ingaan op de historie van het treinstel en het belang van het bewaren van de 4011 schetsen. Iedereen is uitgenodigd in de trein plaats te nemen en toegang is gratis. De 4011 blijft de rest van de dag open voor publiek. Na 14 juni gaat de trein dicht en is deze waarschijnlijk tijdens het Open Trein Festijn in september weer van binnen te bekijken.