2454 Crew viert 100e verjaardag Jaap

In 1911 maken de laatste vier Nederlandse spoorwegmaatschappijen HSM, SS, NCS en NBDS de eerste stappen naar een samenwerkingsverband. Zes jaar later is de belangengemeenschap Nederlandsche Spoorwegen opgericht, welke later uitmondt in de oprichting van de gelijknamige N.V.. De samenwerking zorgt onder andere voor een uitgebreid plan voor de elektrificatie van de hoofdlijnen en de bouw van een gestandaardiseerd materieelpark van stalen rijtuigen. Verschillende fabrikanten bouwen begin jaren ’20 tien proefrijtuigen voor getrokken treinen. Diezelfde periode bestelt NS zes motorrijtuigen en zes tussenrijtuigen voor de elektrische proefdienst. De eerste treinstammen bestaande uit dit zogenaamde Materieel ’24, komen bij het ingaan van de nieuwe zomerdienst op 1 juni 1924 tussen Amsterdam en Rotterdam in dienst. Onder die eerste rijtuigen bevindt zich mC 9002. Niemand kan dan nog bedenken dat het motorrijtuig honderd jaar later nog altijd op het Nederlandse spoorwegnet actief is.

Blokkendozen in alle soorten en maten

Tot 1932 neemt NS nog 124 motorrijtuigen en 123 tussenrijtuigen in verschillende varianten in gebruik. De rijtuigtypes zijn qua indeling aangepast aan het reizigersaanbod op de lijnen waarvoor ze bestemd zijn. Nieuwe inzichten zorgen er bovendien voor dat ook de basisconstructie in de loop der jaren moderniseert. Vanaf 1931 zijn de laatste series zogenaamde Blokkendoosrijtuigen in een geheel groene kleurstelling afgeleverd. Ook de oudere rijtuigen, die in eerste instantie een beige band rond de ramen kennen, krijgen in de loop van de jaren ’30 deze kleurstelling. In de loop der jaren is de indeling van diverse rijtuigen aangepast aan de vervoersvraag.

De grote verbouwing

De mC 9002 maakt tot de Tweede Wereldoorlog voornamelijk deel uit van de vaste treinstammen die op de Oude Lijn rijden. Na de oorlog is er geen sprake meer van een vaste inzet en verschijnt het rijtuig, na herstel van oorlogsschade, op verschillende baanvakken. Bij de grote omnummering in 1950 krijgt het rijtuig het nummer mC 9452. Drie jaar later start NS met het ombouwen van enkele Blokkendoosrijtuigen tot dienst- en werkwagens. Diezelfde periode zorgt de komst van een groot aantal elektrische locomotieven voor een tekort aan getrokken rijtuigen voor de reizigersdienst. Tussen 1956 en 1960 zijn daarom maar liefst 159 rijtuigen verbouwd tot getrokken rijtuig. Naast de 99 beschikbare tussenrijtuigen zijn ook 60 motorrijtuigen verbouwd en ontdaan van de kopwanden, tractie-installaties en stroomafnemers. 25 Motorrijtuigen zijn die periode verbouwd tot motorpostrijtuig. Naast het verwijderden van het interieur krijgen de rijtuigen ook een gesloten kopwand op de plek van de kopwand met doorloopmogelijkheid. Ook krijgen de motorposten aan beide zijden twee paar extra schuifdeuren. Vijf andere motorrijtuigen zijn in 1957 verbouwd tot konvooiwagen voor het vervoer van materialen tussen de verschillende werkplaatsen. Ook deze rijtuigen verliezen hun interieur en krijgen een tweede gesloten kopwand en een paar extra schuifdeuren.

De mC 9452 gaat al in 1955 terzijde maar is uiteindelijk pas in 1960 met enkele soortgenoten verbouwd tot konvooiwagen. Inmiddels hanteert NS dan de benaming motordienstwagen. De doorloopkop is bij de verbouwing vervangen door de kop van de mCD 9111. Het nieuwe nummer is mDW 169306. Na zeven jaar gaat het motorrijtuig opnieuw buiten dienst. In 1968 komt de mDW nu als 978 2 500 weer in dienst, nu als wegleerrijtuig voor machinisten. Het rijtuig krijgt hierbij een geel front en als één van de weinige Blokkendozen NS-logo’s.

De Jaap

Het motorrijtuig rijdt zo tot 1981 met grote regelmaat over het Nederlandse spoorwegnet. Na de buitendienststelling is het rijtuig door de toenmalige beheerder, de Eindhovense groepschef Jaap Mol, onderhouden voor een eventuele museale toekomst. Het rijtuig doet hierbij onder andere in 1982 nog dienst als personeelsverblijf. Op de buitenkant prijkt dan al de naam ‘Jaap’. In 1990 is het motorrijtuig overgedragen aan de hobbyclub van de Hoofdwerkplaats Haarlem. De Werkgroep Jaap heeft de mC 9002 de daaropvolgende jaren in eigen beheer teruggebouwd naar afleveringstoestand. Eén van de dichte koppen is hierbij weer vervangen door de doorloopkop van een rijtuig van de Stoomclub Hoogovens. De later aangebrachte tweede stroomafnemer blijft wel behouden.

Het motorrijtuig is vanaf 1996 weer in de afleveringstoestand op de hoofdbaan te zien. De ‘Jaap’ rijdt ruim tien jaar, al dan niet in combinatie met de museumblokkendoos van Het Spoorwegmuseum, regelmatig door het land. Na jarenlange stilstand gaat de Jaap in oktober 2021 over naar de Stichting 2454 Crew. De stichting voegt hiermee een opvallende verschijning toe aan de collectie die tot dan toe voornamelijk uit NS-geel materieel bestaat. Een half jaar na de overname gaat de Jaap voor een flinke opknapbeurt naar Roosendaal. Eind 2022 kan de Blokkendoos weer op eigen kracht rijden en volgt een aantal korte proefritten. Op 16 april 2023 maakt de Jaap een ruim 600 kilometer lange laatste proefrit van Roosendaal naar Groningen en terug. Na deze geslaagde proefrit kan de Jaap voor verschillende gelegenheden worden ingehuurd. Het motorrijtuig, met plek voor 88 passagiers, is sindsdien weer in het hele land te zien. De thuisbasis van de mC 9002 is vanaf eind mei 2023 het depot van de SHM in Hoorn.